De mannenstem vs. de vrouwenstem

de mannenstem vs. de vrouwenstem

Als je muziek aan het luisteren bent, dan hoor je vaak al meteen of de song door een man of een vrouw gezongen wordt. Maar natuurlijk is dit niet altijd even duidelijk om te horen. Zeker een getrainde stem met een groot bereik en veel stemmogelijkheden kan het nog wel eens lastig maken om een verschil te horen. En zeker wanneer de song gemixt en gemasterd is waarbij veel effecten op de zang zijn toegevoegd. Maar toch zijn er wel duidelijke verschillen tussen de mannen- en de vrouwenstem. En in deze blog gaan we eens inzichtelijk maken wat nu typerend is voor een mannenstem en wat voor een vrouwenstem.

De stem maakt door de jaren heen veel mee. Zeker in de jongere jaren is de stem nog volop in ontwikkeling. Het stemgeven start meteen wanneer je geboren bent. Dan klinkt de stem ook erg hoog. De toonhoogte van een baby ligt tussen de 320 Hz en 740 Hz waarbij de stembanden tussen de 2,5 en 5 mm zijn. Het strottenhoofd ziet er wat meer als een trechtervorm uit en ligt wat hoger in de hals. Bij jongens en meisjes is dit hetzelfde.

En wanneer je wat ouder wordt, dan is de positie van het strottenhoofd wat lager gezakt in de hals. Tussen de 1 en 12 jaar zullen de stembanden in lengte ook met ongeveer 6.5 mm groeien. En door die lengtegroei van de stembanden, de groei van massa van de stembanden, zal het stemgeluid wat lager gaan klinken. De toonhoogte van jongens en meisjes zal dan tussen de 340 en 470 Hz klinken.

Maar wanneer we in de puberteit komen, dan gebeurt er veel. Bij jongens en bij meisjes verandert de stem namelijk wanneer hormonen een rol gaan spelen. We noemen dit de stemmutatie en deze duurt gemiddeld een jaar. De gemiddelde leeftijd van de stemmutatie is bij jongens rond de 13-13,5 jaar en bij meisjes valt dit rond de 12-13 jaar, wanneer de menstruatie begint. En natuurlijk zijn er wat uitzonderingen. Bij sommige jongens kan de stemmutatie al eerder (rond de 10,5 jaar) of later (rond de 15,5 jaar) plaatsvinden. Iedereen zit immers toch net wat anders in elkaar.

“Testosteron heeft een groot effect op het stemapparaat”

Bij jongens is er veel testosteronproductie en bij meisjes weinig. En testosteron heeft een groot effect op het stemapparaat. Bij jongens is er een sterke groei (66%) van de larynx en bij meisjes groeit de larynx met 24%. Bij jongens ontstaat een scherpere hoek van het thyroid en bij meisjes niet. Daarom zie je bij jongens de adamsappel veel beter dan bij meisjes. Bij jongens is er een sterke daling van de larynx en bij meisjes is dat beperkt. Bij jongens is er ongeveer een octaaf (van 260 Hz naar 120 Hz) daling in toon en bij meisjes is dat ongeveer een terts (260 Hz naar 220 Hz). Door deze grote verschillen horen we daarom ook bij jongens vaak een meer opvallende stemverandering dan bij meisjes.

En omdat die jongensstem best wel wat veranderingen te verduren krijgt, is het logisch dat de stem soms moeite heeft om zich daar op aan te passen. Het kan dan voorkomen dat de stem soms hees klinkt of dat er wat fluctuaties of stembreuken te horen zijn tussen borst- en kopstem. De stem slaat dan dus even over en dat hoort er soms een beetje bij. Die typische stembreuken ervaart ongeveer 60% van de jongens.

“Rond je 24e levensjaar is het strottenhoofd helemaal uitgegroeid”

Maar gelukkig heeft de puberteit ook wel fijne voordelen want de stem ontwikkelt zich tot een mooie stem waarbij niet alleen het strottenhoofd is gegroeid. Er zijn namelijk ook veranderingen in de resonans-ruimtes, de borstkas en het longvolume. Na de stemmutatie heb je dus ook meer ademcapaciteit wat ontzettend handig is tijdens het zingen.

De stembanden van een volwassen man zijn tussen de 17 tot 15 mm. De mannenstem heeft een gemiddelde maximale fonatieduur van 21,8 seconde. Kun jij een /aa/ langer dan 21,8 seconden aanhouden? Iets anders wat typerend voor de mannenstem is en wat je zelf ook eens zou kunnen testen is het melodische bereik (toonhoogte) en het dynamische bereik (volume). Het gemiddelde melodische bereik van een man ligt op de 33,3 halve tonen waarbij de laagste toon op 85 Hz zit en de hoogte toon op 586 Hz. Als het gaat om volume zou een man een gemiddeld dynamisch bereik hebben van 46,8 dB waarbij de zachtste toon 50,7 dB is en de hardste toon 97 dB.

De stembanden van een volwassen vrouw zijn tussen de 12 tot 17 mm. De vrouwenstem heeft een gemiddelde maximale fonatieduur van 16,2 seconde. Kun jij een /aa/ langer dan 16,2 seconden aanhouden? Iets anders wat typerend voor de vrouwenstem is en wat je zelf ook eens zou kunnen testen is het melodische bereik (toonhoogte) en het dynamische bereik (volume). Het gemiddelde melodische bereik van een vrouw ligt op de 31,3 halve tonen waarbij de laagste toon op 142 Hz zit en de hoogte toon op 867 Hz. Als het gaat om volume zou een vrouw een gemiddeld dynamisch bereik hebben van 45,3 dB waarbij de zachtste toon 51,2 dB is en de hardste toon 96,5 dB.

De gegevens hierboven zijn gemiddelde gegevens van een gezonde stem. Nu kan een stem natuurlijk altijd wat afwijken van de gemiddelde gegevens. Een getrainde stem kan immers ook meer dan een ongetrainde stem. En nu hebben we het nu nog niets eens gehad over de klank. Een stem kan namelijk ook per man of vrouw ontzettend verschillen. Een stem kan bijvoorbeeld warm, nasaal, ruw, drukkend, resonansvol, ijl, krachteloos klinken. En zo zijn er nog veel meer begrippen hoe je een stem kunt benoemen en ervaren. Hoe een stem klinkt, heeft natuurlijk niet alleen met de anatomische eigenschappen te maken, maar ook met bijvoorbeeld de kaakval, projectie, resonantie en stemplooisluiting te maken. En dan zijn er nog tig andere facetten die meespelen in hoe een stem kan klinken. Maar bovenstaande geeft een aardig beeld tussen de verschillen van een mannen en vrouwenstem door de jaren heen.

En als je dan je vitale stemjaren achter de rug hebt, dan doet de stem het als het goed is nog steeds hoor, maar begint de leeftijd helaas ook zijn tol te eisen. De vrouwenstem wordt namelijk wat lager in toonhoogte omdat er wat vocht in de stemplooien komt te zitten waardoor de massa van de stembanden wat verdikt wordt. En bij mannen gaat de stem juist wat hoger klinken omdat de stemplooien korter worden en de spiermassa daalt. Het slijmvlies van de stembanden wordt wat dunner en droger en het bindweefsel wordt wat stugger. De stembanden kunnen wat bol gaan staan en door de vertraagde zenuwgeleiding is het lastiger om snel te kunnen reageren op vocale veranderingen zoals bijvoorbeeld snel kunnen wisselen tussen hoog en laag zingen. Typerend voor de vrouwelijke oudere stem is dat deze wat lager en wat krakeriger gaat klinken en voor de mannen stem geldt dat de stem wat hoger en ijler gaat klinken.

In onze praktijk werken we veel met het verrijken van de stemmogelijkheden en het behouden van een goede stemkwaliteit zodat de stem ook mooi aan de normwaardes kan voldoen. Zo kan er bij ouderen bijvoorbeeld gewerkt worden aan het langer stabiel houden van de stem zodat deze wat minder gaat kraken. Daarnaast werken we bijvoorbeeld ook met regelmaat aan een mannenstem omtoveren naar een vrouwenstem en andersom (de transstem). En met muzikanten werken we veel aan het trainen van stabiliteit, bereik, klank, stemconditie en techniek.